Het Groei Atelier / Blog / Wat gebeurt er met je bij teveel of te weinig stress?

Ruim 14 procent van de werknemers in Nederland had in 2014 burn-out klachten

Dat is een op de zeven. Minstens een paar keer per maand voelden zij zich bijvoorbeeld leeg aan het eind van een werkdag, emotioneel uitgeput door het werk of moe bij het opstaan als zij werden geconfronteerd met hun werk. Dat melden CBS en TNO. In de groep 25-35 jaar is het aantal werknemers met bun-out klachten zelfs 16,6%. Hoe herken je stress, hoe ontstaat stress, wat is gezonde stress, burn-out en bore-out? We leggen het je uit in deze blog.

Lichamelijke reactie op stress

Hypofyse

De hypofyse is een kleine klier gelegen onderaan de hersenen, achter de neus en neusbijholten. Dat is bij het reptielen brein. Zoals elke klier maakt de hypofyse hormonen en geeft die af aan het bloed, zo geeft het ook het ACTH af.

ACTH en bijnieren

ACTH is adrenocorticotroop hormoon. ACTH stimuleert de bijnieren om het stresshormoon cortisol aan te maken.

Cortisol

Cortisol doet heel veel, het heeft een ontstekingsremmende werking en speelt bijvoorbeeld een rol bij de vertering van voedsel en je slaap-waakritme. Misschien wel het belangrijkst is dat cortisol ervoor zorgt dat je lichaam goed kan omgaan met stress. Het zorgt ervoor dat je lichaam bij stress genoeg energie (suikers en eiwitten) krijgt en dat lichaamsfuncties het goed blijven doen (zoals je bloeddruk op peil houden). Cortisol is een ontstekingsremmer en bloedsuikerverhoger.

Adrenaline

Op het moment van stress komt adrenaline vrij om het lichaam alerter te maken en klaar om te vechten of vluchten. Cortisol zorgt ervoor dat dit verlies van energie weer wordt gecompenseerd. Daarom zou een betere benaming zijn: ‘stress-response hormoon’.

In de eerste fase van stress hebben deze hormonen een overfunctie en wordt er bijvoorbeeld teveel cortisol geproduceerd. Ben je over je grenzen gegaan een heb je een burn-out (bijnieruitputting) te pakken? Dan hebben deze hormonen juist een ónderfunctie (en maken je bijnieren juist te weinig cortisol aan). Zo kun je eerst een periode een hoge bloeddruk en bloedsuiker krijgen en niet ziek worden, terwijl je na een burn-out ineens een lage bloedsuiker en bloeddruk kan hebben evenals last van allerlei vage kwaaltjes.

Signalen van stress

Fysieke signalen van stress zijn:

– Hoge bloeddruk
– Snel ademen
– Zweten
– Verhoogde hartslag
– Tunnelvisie
– Vertraagde spijsvertering

Gezonde en ongezonde stress

Stress hoort bij het leven en is goed – stress zet je in beweging en houdt je scherp. Stress is dus in veel sitaties gewoon gezond en helpt je om een optimale prestatie neer te zetten.

Als er lange tijd te veel stress is, werkt het verlammend, ontwijkend en maakt het moe. Je raakt vermoeid en gaat slecht presteren en het lukt je niet meer om te doen wat je graag wilt doen. Stress is dan niet meer effectief maar ongezond.

Overspannenheid

Als je overspannen bent betekent dat je geen energiereserve meer hebt. Als je overspannen bent, ben je vaak moe, gespannen, prikkelbaar, emotioneel instabiel, heb je concentratieproblemen en slaap je soms slecht. Het is het gevolg van een verstoord evenwicht tussen zaken die stress opleveren en het vermogen deze stress te verwerken. Overspannenheid kan een voorbode zijn van een burn-out.

Oorzaken van overspannenheid kunnen zijn:

– Hoge werkdruk
– Geen invloed op werkplanning of werktijden
– Onzekerheid over de toekomst
– Conflicten (werk of prive)
– Een ingrijpende gebeurtenis op het werk of thuis
– Het werk en prive leven is niet of lastig te combineren

Burn-out

Het zijn vaak de doorzetters, de harde werkers, die uiteindelijk vastlopen en burn-out raken. Een burn-out ontstaat niet plotseling, maar geleidelijk. In een vroeg stadium zijn er vaak al signalen. Iemand is zowel voor als na zijn werk vermoeid, heeft geen zin om te gaan werken, is vergeetachtig, prikkelbaar en kan zich slecht concentreren.

Deze vroege signalen worden veelal genegeerd en iemand blijft op de oude voet verder gaan, tot het moment dat er wel gestopt moet worden, omdat het echt niet meer gaat. Dat is het moment dat iemand daadwerkelijk uitgeput is en dan spreken we van een burn-out. Mensen met een burn-out wachten vaak pas tot dit moment met het vragen om hulp, vaak is er een gevoel van schaamte en falen.

Symptomen van een burn-out:

– Lichamelijke uitputting, nergens meer toe kunnen komen,
– Niet meer op kunnen laden,
– Concentratie- en geheugenklachten,
– Gevoelens van falen en kwaadheid,
– Slaapproblemen,
– Piekeren,
– Pijnklachten zoals hoofdpijn, maagpijn en/of spierpijn.

Oorzaken van een burn-out:

Persoonlijke eigenschappen: voorbeelden hiervan zijn de lat hoog leggen voor zichzelf en anderen, geen ‘nee’ kunnen zeggen, gebrekkige planningsvaardigheden of een slechte balans tussen werk en privé.
Inhoud van het werk: voorbeelden hiervan zijn onduidelijke taken, onduidelijke verantwoordelijkheden of voortdurende druk om te presteren.
Eigenschappen van het team waarin gewerkt wordt: voorbeelden hiervan zijn conflicten, slechte sfeer, getreiter, slecht doorspreken van afspraken, meerdere functies met strijdige belangen, weinig waardering.
Kenmerken van de organisatie, wanneer deze niet goed aansluiten bij de kenmerken van de persoon. Bijvoorbeeld een innovatieve organisatie, terwijl er bij de werknemer behoefte is aan stabiliteit.

Bore-out

Een bore-out ontstaat bij mensen bij wie de passie voor hun werk ontbreekt. Ze voelen zich structureel te weinig uitgedaagd en vervelen zich. Een bore-out kan ontstaan doordat ze overgekwalificeerd zijn voor de baan, veel herhalend werk moeten doen of te weinig werk hebben om zich in vast te bijten en uitgedaagd te worden.

Een andere oorzaak is wanneer medewerkers geen voldoening uit hun werk kunnen halen. Dit gevoel van nutteloosheid kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden doordat de maatschappelijke of persoonlijke meerwaarde van iemands werk ontbreekt. Kort samengevat zijn er twee types bore-out: bore-out door (te) veel werk dat geen voldoening geeft, of bore-out door te weinig werk dat ook nog eens te makkelijk is (Frouke Vermeulen, 2015).